Fundacja im. prof. Mojżesza Schorra

Akedat Icchak

Dosłownie związanie Izaaka, inaczej ofiarowanie Izaaka. Historia ofiarowania Izaaka  znajduje się w Księdze Rodzaju 22:1-19. Jest podawana za przykład bezgranicznego poddania się woli Boskiej i wiary w Boga. Akedat Icchak to historia próby, przed jaką stanął Abraham, kiedy Bóg nakazał mu złożyć ofiarę z syna. Izaak był młodszym synem Abrahama. Jedynym ze związku z Sarą. Sara urodziła syna w podeszłym wieku. Sens Akedat Icchak próbowano wyjaśnić na różne sposoby.
W midraszu Genesis Raba Akedat Icchak została przedstawiona jako ofiarowanie, a nie zabicie na ołtarzu.
Według rabina Jony ibn Janacha Bóg miał domagać się tylko symbolicznej ofiary,
Według Rasziego Bóg nakazał Abrahamowi złożenie Izaaka na ołtarzu, ale nie złożenie ofiary z niego, poprzez pozbawienie go życia.
Nie ma zgody w jakim wieku był Izaak w chwili ofiarowania. Według wielu rabinów był dorosły.
Niektórzy chasydzcy rabini widzieli w ofiarowaniu Izaaka karę. W ten sposób Bóg chciał ukarać Abrahama za jego postępowanie z Hagar i synem Iszmaelem (pierworodnym synem Abrahama, którego matką była niewolnica Hagar)

Alija - עליה

Słowo oznaczające - wznoszenie, wstępowanie. Termin mający kilka znaczeń: emigrację Żydów do Izraela, pielgrzymkę do Jerozolimy (z okazji trzech świąt pielgrzymich: Pesach, Szawuot, Sukot) lub wezwanie do publicznego czytania Tory w synagodze.

Alija - wezwanie do czytania jednego z fragmentów Tory przypadającego na dany dzień. W szabat rano czytanie dzieli się na siedem części. Kolejny czytający to maftir. On otrzymuje tez prawo odczytania haftary. W szabat podczas modlitwy popołudniowej czytana jest parsza na następny tydzień, a czytanie podzielone jest na trzy części. Nie ma maftira, ani haftary. W święto czytanie podzielone jest na pięć części. W przeszłości każdy wezwany do czytania odczytywał samodzielnie fragment Tory. Współcześnie w większości gmin tę rolę pełni baal krija, czytający na głos, a wezwany czyta wraz z nim szeptem. Według halachy pierwsza alija jest zarezerwowana dla kohena, druga dla lewity, kolejne dla Izraela. Wśród Żydów postępowych kobiety także otrzymują prawo aliji.

Alija le-regel  pielgrzymka. W czasach kiedy istniała Świątynia pielgrzymki odbywano z okazji trzech świat: Pesach, Szawuot, Sukot. To tak zwane święta pielgrzymie, w języku hebrajskim szlosz ha-regalim. W tych terminach przybywało do Jerozolimy wielu pielgrzymów. Nakaz odbycia pielgrzymki znajdziemy w księdze Powtórzonego Prawa 16:16. Po zburzeniu Świątyni i rozproszeniu Żydów nadal pielgrzymowano do Jerozolimy oraz miejsc związanych z postaciami biblijnymi (Hebron - grobowiec Sary i Abrahama, Bet Lechem- grób Racheli).
Wśród wyznawców chasydyzmu popularne są pielgrzymki do grobów cadyków. Szczególnie licznie są one odwiedzane w rocznicę śmierci cadyka (w miesiącu adar tysiące chasydów odwiedza grób Elimelecha z Leżajska, w miesiącu ijar grób Rema w Krakowie ). Przed Rosz ha Szana licznie odwiedzane są groby cadyków pochowanych w Izraelu.

Amida - עמידה 

Modlitwa odmawiana trzy razy dziennie, w czasie modlitwy porannej, popołudniowej i wieczornej. Stanowi ich główną część. Zwana także Szmone erse brachot - Osiemnaście błogosławieństw, lub krócej - Szmone erse. Nazwa pochodzi od czasownika la’amod –stać. Wymaga określonej postawy: modlący się powinien stać wyprostowany ze złączonymi nogami - na podobieństwo aniołów. Modlitwa odmawiana jest szeptem. Wzorem była modlitwa Chany, która prosząc Boga o dziecko modliła się cicho, tak, aby nikt jej nie słyszał. Została ustanowiona przez rabinów po zburzeniu Świątyni. Jest kontynuacją ofiar składanych w Świątyni. Należy ją odmawiać stojąc twarzą w kierunku Jerozolimy.
Szalijach cibur powtarza modlitwę Szmone esre głośno (rano i popołudniu). Amida w czasie modlitwy Arawit nie jest powtarzana głośno. W czasie powtórki dodaję się nastepujące części: Kdusza, Modim oraz błogosławieństwo kapłańskie - Birkat ha-kohanim. Zwyczaj powtórzenia modlitwy został wprowadzony, aby ci, którzy ni znają modlitwy mogli dopełnić obowiązku modlenia się (wg rabinów był spór czy odmawianie modlitwy wieczornej jest obowiązkowe czy też nie). Powtórzenie modlitwy przez prowadzącego (szalijach cibur) wymaga obecności dziesięciu mężczyzn (minjanu).

Amoraim – אמוראים

uczeni działający od III do VI  n.e . Nazwa pochodzi z języka aramejskiego, amora oznacza mówcę, tłumacza, którego zadaniem w czasie istnienia Świątyni przekazywał i objaśniał ludziom słowa uczonych. W czasach talmudycznych ten termin stał się inną nazwą uczonego.
Amoraim są autorami Gemary. Głównymi ośrodkami ich działalności były Cezarea, Seforis, Tyberiada w Palestynie oraz Sura, Pumbedita i Nehardea w Babilonii. Ośrodki myśli talmudycznej w Palestynie i w Babilonii były ze sobą w ścisłym kontakcie, uczeni obu centrów pomagali sobie wzajemnie w rozwiązywaniu zawiłych problemów halachicznych.
Dziś znanych jest trzy tysiące amoraim.
Amoraim byli kontynuatorami pracy tanaitów. Najsłynniejszymi uczonymi pochodzącymi z Palestyny byli: Joszua ben Lewi, Szmuel ben Nachmai, a w Babilonii: Raw, Huna, Rawa.
Okres pracy amoraim w Palestynie dzieli się na pięć pokoleń, zaś w Babilonii na siedem ( lub osiem według innego podziału)

Anusim (marani, convertos) - אנוסים

Hiszpańscy i portugalscy Żydzi zmuszeni do konwersji na chrześcijaństwo pod koniec XIV i XV wieku. Tym terminem byli określani przez Żydów, którzy się nie konwertowali. Pomimo przyjęcia chrześcijaństwa ich status nie uległ poprawie i odnoszono się do nich z dużą rezerwą. W XVII wieku część marranos opuściła Płw. Iberyjski, a pozostali wtopili się w otoczenie.

Arawit – ערבית תפילת

Modlitwa wieczorna, inna jej nazwa to maariw   .מעריבModlitwa jest odmawiana po ukazaniu się na niebie gwiazd, około dwudziestu minut po zachodzie słońca. Składa się z dwu części głównych, czyli modlitwy Szma Israel oraz towarzyszących jej błogosławieństw oraz  modlitwy Szmona esre. Na zakończenie odmawia się Alejnu leszabeach. Według tradycji za tego, który ustanowił modlitwę uważa się patriarchę Jakuba. Wśród rabinów istniał spór czy odmawianie modlitwy wieczornej jest obowiązkiem czy też nie. Według Rambama (Mojżesza Majmonidesa) odmawianie modlitwy maariw jest obowiązkiem przyjętym przez większość Izraela.

Arba kosot -  ארבע כוסות

Cztery kielichy wina wypijane w czasie kolacji sederowej. Obowiązek wypicia czterech kielichów wina w czasie wieczerzy sederowej został wprowadzony przez rabinów. Dotyczy on mężczyzn i kobiet. Mimo, że nakaz został prowadzony przez rabinów i nie ma źródła biblijnego, rabini zobowiązali do wypełnienia go nawet tych, którzy utrzymują się z jałmużny. Każdy kielich wypija się w ściśle określonej chwili w czasie sederu. Pierwszy – podczas kiduszu, drugi- napełniany jest podczas czytania Hagady, przed czterema pytaniami (patrz: arba kuszijot), a wypija się go przez spożyciem macy, trzeci - napełnia się przed rozpoczęciem Birkat ha-mazon - błogosławieństwa po posiłku, a wypija się jej odmówieniu, czwarty - jest napełniany przed, a wypijany po recytacji Halelu.

Arba Kuszijot -  ארבע קושיות cztery pytania

Miszna nakłada obowiązek na jednego z uczestników wieczerzy sederowej zadania czterech tradycyjnych pytań. Zwykle zadawane są przez najmłodszego w rodzinie. Jeśli mężczyzna nie ma dzieci, które mogą zadać pytania, wówczas zadaje jego żona lub inna obecna osoba. Nawet ktoś, kto samotnie urządza sederową ucztę, powinien zadać pytania i sam sobie na nie odpowiedzieć. Ich znaczenie jest tak ogromne, gdyż wiąże się z obowiązkiem przekazania pamięci i nauczaniu młodego pokolenia o wyjściu z Egiptu. Cztery pytania znajdują się w tekście piosenki Ma nisztana („Czym różni się ta noc...’ ):
Czym różni się ta noc od innych nocy?
1. Dlaczego w czasie wszystkich innych nocy możemy jeść chamec i macę, a tej nocy tylko macę?
2. Dlaczego w czasie wszystkich innych nocy możemy jeść wszystkie warzywa, a tej nocy tylko maror (gorzkie)?
3. Dlaczego w czasie wszystkich innych nocy nie zanurzamy [jedzenia] ani razu, a tej nocy zanurzamy dwa razy?
4. Dlaczego w czasie wszystkich innych nocy jemy siedząc lub wspierając się na boku, a tej nocy jemy tylko opierając się na boku?

Arba parszijot - ארבע פרשיות

cztery parsze - cztery wyjątkowe porcje Tory czytane podczas szabatów przypadających pomiędzy szabatem przed rosz chodesz adar (początek miesiąca adar) aż po szabat po miesiącu nisan.
Są to:
Paraszat szkalim – czytanie z Księgi Wyjścia 30:11-16
Parszat zachor – czytanie z Księgi Powtórzonego Prawa 25:17-19
Parszat para – czytanie z Księgi Liczb 19:1-22
Parszat ha-hodesz – czytanie z Księgi Wyjścia 11:1-20

Arbaa banim -  ארבעה בנים

Czterech synów z Hagady na Pesach.

Awelut - אבלות

żałoba - według halachy naelży odbyć żałobę po śmierci następujacych członków rodziny: ojca, matki, brata, siostry, męża, żony, syna i córki. Pierwsza faza żałoby, to aninut, zaś onen- osoba w stanie aninut, jest w szoku i jest zwolniona z obowiązku wypełniania nakazów religijnych, takich jak modlitwa, zakadanie tfilin i inne. W czasie pogrzebu na znak żałoby dokonuje się symbolicznego nacięcia na odzieży, marynarce lub koszuli (krija). Według zwyczaju powinno się też wygłościć mowę pogrzebową (hesped). Po pogrzebie żałobnicy odprawiają siedem dni żałoby (sziwę). W czasie sziwy nie wychodzą z domu, a rodzina i przyjaciele składaja im wiztę, aby ich pocieszyć i pomóc w gospodarstwie domowym oraz przygotowaniu posiłków. Pierwszy posiłek, który spożywa żałobnik po powrocie z pogrzebu, to seudat ha-wraa, który jest przygotowywany przez sąsiadów lub krewnych. W czasie posiłku spożywa się jajka, soczewicę, których okrągły kształt nawiązuje do cyklu życia i śmierci, których doświadcza człowiek. W czasie siedmiu dni żałoby nie wolno żałobnikowi studiować Tory (z wyjątkiem praw zawiazanych z żałobą i śmiercią) pracować, wychodzić z domu, kąpać się, golić się, zakładać skórzane obuwie, zakładać nowe ubranie, odbywać stosunki seksulane. Żałobnicy w czasie sziwy siedzą na podłodze lub na niskich stołkach. Niektórzy śpią na materacach położonych bezpośrednio na podłodze. Po siedmiu dniach żałobinicy odwiedzają grób zmarłego, a następnie zaczyna się nowy okres żaloby - szloszim. Szloszim (w języku hebrajskim trzydzieści) to trzydzieści dni następujących po śmierci. W tym okresie żałobnik nie może wstapić w związek małżeński, nie uczestniczy w radosnych wydrzeniach jak śluby, uroczystość obrzezania i inne. Mężczyźni nie golą się i nie strzygą. Zwyczajowo urządza się studiowanie Tory w imieniu zmarłego. Żałoba po ojcu i matce trwa cały rok. W tym czasie odmawia się przez jedenaście miesięcy kadisz.

Awinu Malkejnu – אבינו מלכינו

Ojcze nasz, Królu nasz.... modlitwa, w której każda linijka zaczyna się od tych słów. Odmawiana jest w czasie postu oraz podczas dziesięciu dni skruchy – Aseret jemej ha-tszuwa  czyli pomiędzy Nowym Rokiem a Jom Kipur. Według tradycji autorstwo modlitwy przypisuje się rabinowi Akiwie. Modlitwa ma różne wersje, różni się między innymi długością.

Awoda zara – עבודה זרה

Termin używany do określenia idolatrii. Z zakazem idolatrii związany jest zakaz przedstawień figuratywnych.