Profesor Mojżesz Schorr - człowiek postępu     

Strona głownaW rękach NKWD

Losy prof. Mojżesza  po wybuchu II wojny światowej

 

1939 rok

7 września Wraz z żoną udaje się w kierunku Równego, gdzie znajduje się  córka Fela  wraz ze swoimi dwoma synami i synem siostry Soni, Piotrusiem.         
27 września Przyjazd do Ostroga

9 października Aresztowanie Mojżesza Schorra w Ostrogu, gdzie jest przetrzymywany przez tydzień, następnie zostaje przewieziony i przetrzymywany w Łucku .

15 października Porucznik Państwowego Bezpieczeństwa 2-go wydziału UGB NKWD USSR stwierdza, że Schorr jest podejrzany o „prowadzenie karygodnej  działalności w stosunku do komunistów oraz osób sympatyzujących z władzą radziecką”. Następnego dnia prokurator uznaje oskarżenie.   

24 października Zostaje  przewieziony do więzienia we Lwowie.

9 listopada We Lwowskim więzieniu, po przesłuchaniu oficer śledczy podtrzymuje oskarżenie że Schorr „będąc w polskim parlamencie, jednocześnie będąc rabinem, prowadził karygodną politykę w stosunku do komunistów oraz sympatyzujących z władzą radziecką”,  postanawia pociągnąć go do odpowiedzialności z par. 54 p.13. W ciągu następnych przesłuchań śledczy oskarża :” karygodna polityka w stosunku do członków i sympatyków partii komunistycznej”  jest udowodniona.


1940 rok

3 lutego Akta Mojżesza Schorra zostają przesłane do Moskwy.       

3 lutego Schorr  konwojem przewożony jest do  Moskwy, do 1-go spec-wydziału NKWD ZSRR. W dokumentacji określa się jego stan zdrowia jako „dobry”.

21 marca Dociera do moskiewskiego więzienia butyrskiego. Tam pobierają odciski jego palców i wypełniają nowa ankietę.

26 marca Podjęcie dalszego śledztwa, podczas którego śledczych interesują przede wszystkim powiązania Mojżesza Schorra z JOINTem. Oficer śledczy odnotowuje:”ustalono związki Schorra z elementami kontrrewolucyjnymi zagranicą oraz amerykańską JOINT prowadzącą szpiegowską działalność w ZSSR”.
14 sierpnia    Stan zdrowia Schorra pogarsza się, na co wskazuje diagnoza lekarska:”miażdżyca, nadciśnienie, niewydolność mięśnia sercowego”.

17 września Podczas przesłuchania śledczy stara się udowodnić Mojżeszowi Schorrowi, jako senatorowi, syjoniście, rabinowi i działaczowi społecznemu,  działalność nacjonalistyczną, antykomunistyczną i antyradziecką.  Schorr zaprzecza tym zarzutom.


1941 rok


12 kwietnia Akt oskarżenia zostaje sformułowany, kwalifikacja czynu nie zmieniona.

22 maja Narada specjalna przy NKWD wydaje wyrok – pięć lat zesłania do Uzbekistanu. Wyrok nie zawiera podstawy oskarżenia, wskazuje się w nim, że Schorr zostaje zesłany jako element społecznie niebezpieczny.

7 czerwca Mojżesz Schorr zostaje przetransponowany do Taszkientu.

10 lipca Mojżesz Schorr umiera w szpitalu w obozie w Postach, w Uzbekistanie.



Spis treści

Strona 1 z 3

W rękach NKWD

 

…Na wniosek sędziów śledczych, śledztwo kilka razy było przedłużane. Od sierpnia było to zatwierdzane przez prokuratora ZSRR Boczkowa. Wtedy to stało się coś niespodziewanego: obrońca Schorra zrezygnował. Prokurator wojskowy Kulczycki, który jeszcze w sierpniu 1940 r. zgodził się na przedłużenie śledztwa, we wrześniu napisał do Boczkowa: „Wyrażam sprzeciw.”

Schorr w czasie trwania śledztwa od 10 października 1939 r. był przesłuchiwany raz. Oprócz jego sytuacji społecznej nie znaleziono żadnych innych kompromitujących go materiałów. „Pozostawiam waszemu rozpatrzeniu”- oczywiście Boczkow zgodził się na przedłużenie śledztwa i tym razem. Kiedy w końcu listopada zwrócono się znowu: „sprawa Schorra leży długo nieruszana”.

Znowu przedłużenie śledztwa, a to znaczy, że areszt Schorra był zatwierdzany. Tymczasem stan zdrowia Schorra pogorszył się. Przyzwyczajony do lepszych warunków starszy człowiek szczególnie ciężko znosił trudy życia w radzieckim więzieniu, tym bardziej, że od dawna nie dostawał paczek. W więzieniu radzieckim bez paczek od krewnych trudno było przeżyć, będąc nawet w pełni sił. Poza tym jako wierzący Żyd i rabin, nawet liberalny, Schorr widocznie nie mógł jeść wszystkiego, co podawano więźniom ( o przestrzeganiu koszeru nie było nawet mowy) i to uszczuplało i tak skromne racje żywnościowe. Będąc w więzieniu butyrskim, już w kwietniu Schorr zwrócił się do władz więziennych ( z podaniem w języku polskim), by zwrócono mu zabrane we Lwowie 75 rubli, „dlatego, że jestem w podeszłym wieku- 66 lat, potrzebuję dodatkowej żywności ze względu na stan zdrowia”. Całe miesiące prowadzono z lwowskim więzieniem bezowocną korespondencję o przesłaniu do Moskwy rzeczy Schorra, łącznie z pieniędzmi i złotym zegarkiem z wygrawerowanym imieniem, skradzionym przez strażników więziennych.

Zdrowie aresztowanego cały czas się pogarszało. Oględziny lekarskie 14 sierpnia 1940 r. wykazały, że Schorr ma „nabrzmiałą twarz”, „szmery w płucach”, niewydolność wieńcową i sercową. Uznano go za nieprzydatnego do pracy fizycznej. Następne badania medyczne 7 kwietnia 1941 r. wykazały przesunięcie granic serca, nadciśnienie krwi- 220/105, świszczący oddech. Lekarz postawił diagnozę: „miażdżyca, nadciśnienie, niewydolność mięśnia sercowego”. W takim właśnie stanie znajdował się Schorr, kiedy sprawa była zakończona i 12 kwietnia 1941 r. sformułowano akt oskarżenia, w którym zarzucano mu obronę interesów żydowskiej burżuazji…

 

I. Bartal, M. Gejzer, Dieło Mozesa Szorra,

rawwina, uczenowo, obszczestwiennowo

diejatela, „Wiertnik Jewrejskowo

Uniwiersiteta”, Moskwa 2004