Profesor Mojżesz Schorr - człowiek postępu     

Strona głownaHistoryk i nauczyciel

Lata 1899- 1923

1899 Mojżesz Schorr, po złożeniu egzaminu rabinackiego 26 marca, zostaje nauczycielem religii mojżeszowej we Lwowie, w Seminarium Nauczycielskim Męskim (pracuje tam aż do wyjazdu z Lwowa w 1923 r.), jednocześnie podejmuje pracę w V Gimnazjum.

PROGRAM NAUCZANIA RELIGII MOJŻESZOWEJ
W GIMNAZJUM OPRACOWANY PRZEZ M. SCHORRA

I klasa  Historya biblijna do śmierci Mojżesza w związku z zasadami wiary. Dziesięcioro przykazań, Modlitwa poranna i błogosławieństwa.

II klasa  Historya biblijna od Jozuego do podziału państwa w związku z zasadami wiary. Obowiązki względem Boga i ludzi. Świętai posty. Modlitwa wieczorna i błogosławieństwo przy szczególnych uroczystościach.

III klasa  Historya biblijna od podziału państwa Aleksandra Wielkiego. Trzy nauki główne wyznania mojżeszowego. Najważniejsze przepisy ceremonialne, nazwy. Podział i treść ksiąg pisma św. Modlitwy na sobotę i święta.

IV klasa  Historya Izraelitów od Aleksandra Wielkiego do okresu hiszpańskiego (1000.p.n.Chr.). Nazwa i treść pism apokryficznych. Odczytywanie Tory i proroków przy nabożeństwie publicznem. Podział nabożeństwa.

V klasa  Objaśnienie 13 artykułów wiary według Majmonidesa. Ustawy moralne i etyczne. Dogmaty religijne. Wybór ustępów z Pentateuchu (wedłu chrestomatii) z objaśnieniami pod względem treści i historyi (część I pięcioks. Mojżesz.).

VI klasa  Moralność na podstawie sentencji ojców (I-II). Wybór pism historycznych i proroków z objaśnieniami jak w klasie V.

VII klasa  Zasady etyki podług Biblii, proroków i Talmudu. Wybór ustępu z Jeremiasza, psalmów Hioba, z objaśnieniami jak w klasie V.

VIII klasa  Historya Żydów od najdawniejszych czasów aż do odkrycia Ameryki i z biografiami najsłynniejszych mężów. Historya Żydów w Polsce (z uwzględnieniem ich wewnętrznej organizacji).

1900  Uczestniczy w III Zjeździe Historyków Polskich w Krakowie. Wygłasza referat „Historia Żydów w Polsce”, w którym przedstawia sześciopunktowy  program badania dziejów Żydów:

1.Wydanie żydowskiego dyplomatariusza, który miałby zawierać wszystkie przywileje dotyczące Żydów całej Polski aż do roku 1772.
2.Wydanie materiałów archiwalnych dotyczących historii Żydów w poszczególnych miastach, głównie w formie regestrów  i streszczeń, jak również w ich dosłownym brzmieniu.
3.Sporządzenie i wydanie wypisów dotyczących Żydów polskich z różnych źródeł, z kronik i pamiętników.
4.Prowadzenie systematycznych poszukiwań wszystkich rękopiśmiennych źródeł hebrajskich, w szczególności ksiąg dokumentujących działalność ksiąg żydowskich.
5.Dokonanie monograficznego ujęcia dziejów Żydów w większych miastach.
6.Systematyczne zbieranie i gromadzenie materiałów etnograficznych odnoszących się do polskich Żydów.

Publikuje rozprawę doktorską Organizacja Żydów w Polsce od najdawniejszych czasów, pisaną pod kierunkiem prof. Bronisława Dembińskiego.

1902 Dzięki poparciu Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Lwowskiego uzyskuje stypendium materialne, które umożliwia mu odbycie w Berlinie dwuletnich studiów z zakresu filologii semickiej, głównie w dziedzinie asyrologii i historii starożytnego Wschodu. Jego zainteresowania tą dziedziną wzrastają po odkryciach w Tel-el-Amarn kodeksu Hammurabiego. Opracowuje bibliografię najnowszych dzieł o starożytnym Wschodzie. (Przegląd literatury historii powszechnej: Wschód starożytny), ogłasza ją w „Kwartalniku Historycznym” w 1901 r. oraz rozprawa pt. Starożytności biblijne w świetle archiwum egipskiego z XIV w. przed Chr., publikacja ukazuje się w „Przewodniku Naukowo-Literackim”. Lata berlińskie oraz wiedeńskie stanowią podstawę jego późniejszych prac w dziedzinie semitologii i assyrologii. Otrzymuje także od rządu austriackiego kilkuletnie stypendium na pobyt w Berlinie, gdzie znajduje się wówczas centrum badań nad semityką oraz prawem babilońskim.

1903 Wraz ze znanymi historykami, Majerem Bałabanem i Ignacym Schiperem, uczestniczy w pracach Żydowskiego Koła Naukowego, biorąc udział w opracowaniu „Jewriejskoj Enciklopedii”. Ukazuje się jego książka "Żydzi w Przemyślu do końca XVII wieku", za którą otrzymuje nagrodę w konkursie im. Hipolita Wawelberga przyznaną przez Wydział Filozoficzny Uniwersytetu we Lwowie. Podejmuje się funkcji przewodniczącego Towarzystwa dla Szerzenia Oświaty wśród Żydów „Toynbeehail” we Lwowie.

1904 Pod jego kierownictwem 22 i 23 maja odbywa się konferencja pedagogów, połączona z europejską wystawą podręczników i pomocy szkolnych do nauki religii mojżeszowej. W powołanym właśnie Związku Nauczycieli Religii Mojżeszowej Szkół Ludowych i Średnich w Galicji zostaje prezesem.

1905 W klasach V-VII V Gimnazjum uczy w oparciu o autorski „plan religii mojżeszowej”. Uczestniczy w VII Kongresie Syjonistycznym w Bazylei.

1907 Na posiedzeniu Komisji historyczno- filozoficznej w Akademii Umiejętności w Krakowie przedstawia rozprawę "Kodeks Hammurabiego a współczesna praktyka prawna".

1908 Obejmuje posadę nauczyciela religii mojżeszowej w Seminarium Nauczycielskim.

1909 Wygłasza habilitacyjny wykład pt. Ustrój gospodarczy w Babilonii w okresie dynastii Hammurabiego (2060-1760 przed Chrystusem), po którym jednogłośnie uchwalono wniosek o przyznanie mu venia legendi, to znaczy zezwolenia na prowadzenie wykładów na wyższej uczelni z zakresu języków semickich i historii starożytnego Wschodu.

Za publikację Sumariusz przywilejów generalnych Żydów w Polsce zostaje ponownie wyróżniony nagrodą im. Hipolita Wawelberga przez Wydział Filozoficzny Uniwersytetu we Lwowie.

1910 Podejmuje pracę na uniwersytecie Lwowskim na stanowisku docenta z zakresu języków semickichi historii starożytnego Wschodu.

1912 Uczestniczy w kongresie orientalistów w Atenach, podczas którego pełni funkcję jednego z sekretarzy sekcji semitologicznej.

1916 Uniwersytet Lwowski przyznaje mu tytuł profesora nadzwyczajnego. Zostaje członkiem Centralnego Komitetu Opieki nad Żydowskimi Sierotami we Lwowie.

1917 Przewodniczy Lwowskiemu Żydowskiemu Komitetowi Ratunkowemu.

1918 Zostaje mianowany członkiem komisji orientalistycznej przy Akademii Umiejętności.

1919 Towarzystwo Szkoły Ludowej i Średniej powołuje go na przewodniczącego, a w 1923 r. na prezesa towarzystwa. Organizacja ta zakłada dwa gimnazja żydowskie z językiem hebrajskim i przedmiotami judaistycznymi.

Zostaje członkiem Wydziału Miejscowego Komitetu Opieki na Sierotami Żydowskimi we Lwowie.

1920 Zostaje powołany na członka przybranego Towarzystwa Naukowego we Lwowie.

1921 Obejmuje funkcję przewodniczącego Lwowskiej Loży „Leopolis” B’nei Brith.

1923 Jest jednym z założycieli Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego we Lwowie, zostaje powołany do jego władz.



Spis treści

 

… Tymczasowy Komitet Rządzący, uznając doniosłość i ważność odpowiedniego rozwiązania kwestyi żydowskiej dla przyszłego ukształtowania się stosunków politycznych i ekonomicznych w obrębie Państwa Polskiego, powołał uchwałą z dnia 1. stycznia 1919 do życia specyalną komisyę w celu dokładnego zbadania stosunku naszego do Żydów i wynalezienia drogi do porozumienia polsko- żydowskiego…


W sprawie polsko - żydowskiej…
Przemówienie Prof. Uniw. Dra Mojżesza Schorra (fragmenty)

(…) „Historycznie jednak rozpatrując, należy stwierdzić, że najsilniejszym bodźcem narodowego życia była w ciągu dwutysięcletniego rozprószenia religia, nie jako suma wierzeń- starożytny język hebrajski nie ma nawet osobnego wyrazu na pojęcie „wiary”- lecz jako cały łańcuch przeżyć narodowych, uwiecznionych i symbolizowanych w instytucjach religijnych, świętach, postawach i obrzędach. Literatura na tem tle pielęgnowana będzie naturalnie miała charakter kat exochen religijny, ale nie teologiczny, lecz znowu na wskroś narodowy.
Tak jak wyżej stwierdziliśmy, że u żadnego narodu życie- tak jednostki jak i ogółu- nie jest przesiąknięte elementami religijnymi, jak u Żydów, tak tu na odwrót stwierdzić musimy jako fakt historyczny, że religia żydowska od chwili swojego zaistnienia aż do dnia dzisiejszego nie przestała być religią o charakterze wybitnie narodowym, tak dalece, że eschatologia, czyli odrodzenie i szczęśliwość narodu osią tej idei- z czem wcale nie koliduje inny fakt niemniej historyczny, że tej religii zawdzięcza świat ideę monoteizmu i światopogląd etyczny z niej płynący, oparty na uniwersalizmie i na braterstwie wszystkich ludów, głoszonem przez proroków…
Stoję na gruncie narodowo-żydowskim, uważam się za członka narodu żydowskiego, którego ideały i nadzieje podzielam. Jako taki pragnę obok rzeczywistego, ustawami zagwarantowanego równouprawnienia obywatelskiego także przyznania Żydom, zamieszkałym na obszarze państwa polskiego, jako mniejszości narodowej, pewnej sumy praw zbiorowych, które by im umożliwiły swobodę rozwoju życia narodowego. Jestem przekonany, że przyznanie tych praw, nie narusza w niczem suwerenności ani udzielności państwa polskiego, nie tylko usunie tę powierzchnię tarcia, która była często źródłem nieporozumień i konfliktów między Polakami a Żydami, ale także stworzy trwałą podstawę dla zgodnego i na wzajemnym szacunku opartego współżycia. (…)
Z praw narodowych, których przyznania Żydom jako mniejszości narodowej pragnę, stawiam na pierwszem miejscu i za najistotniejsze uważam prawo autonomii kulturalnej, prawo samoistnego tworzenia i zawiadywania- pod naczelnym nadzorem państwa- własnych instytucyi, celem pielęgnowania swej długowiekowej spuścizny duchowej i czynnej, wraz z całym narodem żydowskim współpracy nad rozwojem swej rodzimej kultury w zakresie nauki, sztuki, literatury. Jednym zaś z podstawowych czynników warunkujących i kształtujących drogą świadomej i celowej pracy życie narodowe w dziedzinie ducha jest własne szkolnictwo…
Nie wdając się w tem miejscu w bliższe omówienie organizacyi i planu wychowania wyż. wspomnianych autonomicznych szkół, chciałbym jednak z całym naciskiem zaznaczyć, że obcym jest społeczeństwu żydowskiemu, stojącemu na gruncie narodowym, jakikolwiek duch separatystyczny. Pomijając już ten moment, że we wszystkich tych szkołach od najniższych począwszy, wykładany będzie język polski, którym wszyscy w Polsce żyjący Żydzi władać winni: pielęgnowana będzie literatura polska i historya Polski w takich samych rozmiarach, w jakich to w szkołach rdzennie polskich miejsce mieć będzie, że wpojoną być winna tej młodzieży świadomość przynależności do państwa polskiego (…) by młodzież w tych szkołach wychowana nie czuła się w tem państwie obcą, lecz po opuszczeniu szkół godnie i harmonijnie pracować mogła na tych posterunkach życia publicznego, na których przyszłość ich postawi. Żywię niepłonną nadzieję, że młodzieńcy. Którzy ze szkół żydowskich wyjdą w życie, staną się bez ujmy dla swego poczucia narodowo- żydowskiego pożytecznymi i wiernymi obywatelami państwa polskiego (…)”

 

Teatr Wielki zbudowany w latach 1987-1900 wg. projektu Gorgolewskiego. Kuchnia Ludowa przygotowywała darmowe posiłki dla najbiedniejszych.

 

…To dla nas nie jakieś archeologiczne dociekania starożytności, obchodzące tylko ciasny krąg uczonych, zapatrzonych w wieki minione, to raczej świadome budowanie przyszłości na silnych podstawach przeszłości; to nie martwa sucha gałąź na drzewie naszych dziejów, lecz jeden z tych soczystych korzeni, z których żywotność swą czerpie i przez który bezustannie się odświeżać może pień narodu…

Mojżesz Schorr

 

b_150_0_16777215_00___images_historyk_pomnik.jpg(…) Jak wiadomo Muller3) w swym dziele na podstawie niezwykle bystrej kombinacyi kodeksu z najstarszą warstwą prawa Mojżeszowego jakoteż z prawem XII tablic usiłuje również- naszem zdaniem przekonywająco- wykrystalizować konkretne, pierwotniejsze prawo spisane, który Hammurabiemu posłużyć miało za podstawę do jego reformatorskiej pracy kodyfikacyjnej, wywołanej nowemi stosunkami, to jest zmienioną organizacyą  państwową i społeczną.
Ale zarówno przechowane „prawa sumeryjskie” jakoteż hypotetycznie przez Mullera zrekonstruowane prawo byłyby tylko pośredniemi świadectwami istnienia pisanego prawa przed Hammurabim.
Ważniejsze są akta prawne, datowane z czasów poprzedników Hammurabiego, które zarówno przez szemat, przez terminologię a wreszcie przez decyzyę  prawną wykazują, że już przed Hammurabim istniało prawo pisane, którego normy były bądź to zbliżone do norm kodeksu tegoż króla bądź to z niemi identyczne. (…)

b_100_0_16777215_00___images_historyk_starozytnosci.jpg

 

(...) Zadaniem naszem jest wskazać momenta styczne, jakie zachodzą pomiędzy tem cennem źródłem archiwalnem a biblią zarówno co do dawniejszej historyi Hebrejczyków, geografii biblijnej i filologii semickiej. Postępując od szczegółów do ogółu, od konkretnych, żadnej watpliwości nie ulegających faktór do abstrakcyjnych przypuszczeń, które co najwyżej mieć mogą cechy prawdopodobieństwa, weźmy wpierw pod uwagę materyał filologiczny, potem geograficzny, a w końcu historyczny (...)

 

b_100_0_16777215_00___images_historyk_kodeks.jpg

 

(...) Posługując się metodą indukcyi prawniczej, która wydaje mi się, zwłaszcza w materyi prawa, duchem swym zarówno jak i formą od nas tak bardzo odległej, szczególnie odpowiednią, ugrupowałem materyał w tym porządku, że na samym czele umieszczam sam tekst pomnika, a to w trankrypcyi łacińskiej, w tłómaczeniu polskiem i hebrajskiem, które to ostatnie, przy ścisłem uwzględnieniu tekstu pierwotnego (assyryjskiego), a z równoczesnem możliwie wiernem każdemu znawcy języka starohebrajskiego uderzające wprost podobieństwo (a nieraz i identyczność) prawniczego stylu pomnika staroassyryjskiego, a co najmniej o dwieście lat od niego młodszego zbioru t. zw. prawa mojżeszowego. tekst sam zakończy krótki słowniczek assyryjsko-polski z uwzględnieniem frazeologii prawnej. (...)

 

 

 

Prezentacja Żydowskiego Cechu Czapkarzy i Kapeluszników we Lwowie, lata dwudzieste. Przed Dworcem Kolejowym we Lwowie, zdjęcie z końca XIX w.