„Dzień ten będzie dla was dniem pamiętnym i obchodzić go będziecie jako święto dla uczczenia Pana. Po wszystkie pokolenia - na zawsze w tym dniu świętować będziecie. Przez siedem dni spożywać będziecie chleb niekwaszony. Już w pierwszym dniu usuniecie wszelki kwas z domów waszych, bo kto by jadł kwaszone potrawy od dnia pierwszego do siódmego, wyłączony będzie z Izraela. W pierwszym dniu będziecie mieli zwołanie święte, tak samo w dniu siódmym. Nie będziecie wtedy wykonywać żadnej pracy. Będzie wam tylko wolno przygotować pożywienie. Przestrzegać będziecie Święta Przaśników, gdyż w tym dniu wyprowadziłem wasze zastępy z ziemi egipskiej. Przestrzegajcie tego dnia jako ustanowionego na zawsze we wszystkich waszych pokoleniach”
(Księga Wyjścia 12.14-17)
Święto wyjścia narodu żydowskiego z niewoli egipskiej uważane jest również za czas stworzenia świata, jak również za święto narodzin narodu żydowskiego. Nazywane jest Pesach (przeszedł, ominął), Zman Cherutenu (Czas Naszej Wolności), Hag HaMacot (Święto Macy).
Przypada zawsze na wiosnę, w kwietniu bądź maju, dlatego co kilka lat poprzedzane jest dodatkowym miesiącem Adar, który wyrównuje kalendarz księżycowy w stosunku do kalendarza słonecznego. W odniesieniu do święta Pesach ustawiane są pozostałe święta w kalendarzu żydowskim.
Dzień poprzedzający nadejście Pesach jest Postem Pierworodnych, kiedy to pierworodni mają obowiązek powstrzymać się od jedzenia i picia, od wschodu do zachodu słońca. Święto rozpoczyna się wraz z zachodem słońca, w wieczór 14 dnia miesiąca Nissan i trwa siedem dni w Ziemi Izraela, a w diasporze 8. Pierwszy dzień (w diasporze pierwsze dwa) i ósmy (w diasporze ósmy i dziewiąty) są pełnymi świętami tzn. obowiązują prawa takie jak w Szabat, z wyjątkiem zakazów związanych z przenoszeniem przedmiotów oraz gotowaniem. Dni pośrednie nazywane są Hol HaMoed (Powszednie Święto) i są one wolne od zakazów pracy.
Nakaz obchodzenia Pesach nadany jest w Księdze Wyjścia 12.44 i 13.6 oraz Księdze Kapłańskiej 23.5.
Pesach jest jednym z trzech świąt pielgrzymich, czyli świąt w czasie których obowiązkiem była pielgrzymka do Jerozolimy i złożenie specjalnie przykazanej ofiary.Specjalną ofiarą, której spożywanie nakazane było w pierwszy wieczór święta, była ofiara z baranka (jedna z trzech ofiar, które można było zabijać poza Świątynią). Według tradycji wyjście z Egiptu miało miejsce około 13 wieku pwe. za panowania faraona Ramzesa II bądź jego następcy o imieniu Merneptah.
Obchody święta
Jednym z tzw. negatywnych przykazań obowiązujących w czasie trwania całego święta jest zakaz spożywania oraz posiadania hamecu. Hamec to każdy produkt pochodzący z jednego z pięciu rodzajów zbóż (pszenicy, żyta, jęczmienia, owsa oraz orkiszu), którego kontakt z wodą trwał dłużej niż 18 minut. Wśród żydów aszkenazyjskich panuje zwyczaj niejedzenia także roślin strączkowych, ryżu oraz kukurydzy. Nawet najmniejsza odrobina hamecu znaleziona w żydowskim domu w trakcie trwania święta jest traktowana jako złamanie zakazu. Stąd też święto Pesach poprzedza gruntowne sprzątanie całego domu i palenie hamecu.
Centralną uroczystością Pesach jest pierwsza (w diasporze także druga) wieczerza nazywana Sederem. Seder (hebr. Porządek) jest ponownym przeżywaniem wyjścia z Egiptu przez całą rodzinę bądź społeczność zgromadzoną przy stole. Czyta się Hagadę – opowieść o wyjściu z Egiptu, składającą się z religijnych tekstów z różnych epok. Spożywa się symboliczne potrawy nawiązujące do niewoli i ciężkiego losu w Egipcie, a także pije się cztery kielichy wina, opierając się na prawym boku (jako symbolu wyzwolenia i wolności). Głównym przykazaniem związanym z Sederem jest spożywanie macy. Maca to niekwaszony chleb, którego cały czas wyrobu razem z pieczeniem nie może przekraczać 18 minut. Maca nazywana jest chlebem nędzy i niewoli, ale również uchodzi za symbol wyjścia w pośpiechu z Egiptu.
Różne zwyczaje i poszczególne prawa
- mąka na Pesach
Jest zwyczajem zbieranie funduszy na zakup mąki i macy dla biednych.
- maca
v nie jada się macy od początku miesiąca Nissan, czyli na dwa tygodnie przed świętem Pesach, aby maca spożywana w Pesach jedzona była z wielkim apetytem
v maca powinna być pieczona z mąki pszennej, gdyż pszenica uważana jest za wyjątkowe zboże, szczególnie lubiane przez człowieka
v maca wypiekana niemechanicznie ma na ogół okrągły kształt co między innymi reprezentuje nieskończoność Stwórcy
- szukanie chamecu
Ceremonia ta ma miejsce w noc poprzedzającą święto. W całym domu rozkłada się dziesięć kawałków chamecu a następnie przy świetle świecy, za pomocą gęsiego pióra zmiata się je na drewnianą łyżkę. Jest zwyczajem aby dzieci chowały kawałki chamecu w różnych zakamarkach domu a następnie rodzice muszą je odnaleźć. Dziesięć kawałków chamecu jest związane z dziesięcioma synami Hamana, gdyż według tradycji właśnie tego dnia, trzynastego Nissan, pisarze króla Achaszwerosza mieli ogłosić rozkaz zgładzenia wszystkich Żydów w Persji.
- Post Pierworodnych
Post ten przypadający w dzień poprzedzający święto Pesach może zostać przerwany, jeżeli danego dnia odbywa się inna radosna ceremonia, taka jak Brit Mila czy sijum – czyli zakończenie studiowania traktatu Talmudu.
- palenie chamecu
Przed połową dnia poprzedzającego święto pali się chamec znaleziony poprzedniej nocy.- kitelProwadzący Seder zakłada kitel - białą szatę symbolizującą szaty Arcykapłana.
- cztery kielichy wina
Nakazane jest, aby w czasie sederu wypić cztery pełne kielichy czerwonego wina, symbolizujące krew żydowskich dzieci zabitych w Egipcie
- talerz sederowy
Jest to talerz, na którym znajdują się różne pokarmy związane z Sederem:
- pieczona kość bądź jajko
W czasach, kiedy nie ma Świątyni, pokarm ten nawiązuje do ofiary pesachowej, obowiązkowej na święto Pesach. Kość symbolizuje też „wyciągnięte ramię”, którym Bóg wyprowadził Żydów z Egiptu.
- charoset
Mieszanka kruszonych orzechów, przypraw, owoców i wina. Przypominać ma zaprawę murarską używaną przez Żydów pracujących jako niewolnicy faraona.
- trzy mace
Dodatkowa trzecia maca jest nazywana chlebem nieszczęścia. Trzy mace nawiązują do trzech miar mąki użytych przez Sarę, żonę Abrahama do nakarmienia aniołów, a także do trzech praojców: Abrahama, Izaaka i Jakuba oraz trzech rodzajów Żydów: Kapłanów, Lewitów i Izraelitów. Trzecia maca przypomina specjalną ofiarę, jaką miał obowiązek złożyć człowiek uwolniony z więzienia, oraz specjalną ofiarę składaną przez Kapłana, który po raz pierwszy służył w Świątyni.
- afikomen
Maca na deser. Kawałek macy zostawiany jest specjalnie po to, aby zjeść go po zakończeniu posiłku. Jest ukrywany, aby wypełnić przykazanie o strzeżeniu macy. Zwyczajem jest wykradanie go przez dzieci.
- jedzenie jajek w czasie Sederu
Jedzenie jajek jest nawiązaniem do żałoby po zburzeniu Świątyni, oraz do śmierci praojca Abrahama, który zmarł w dzień poprzedzający Pesach (zwyczajem żałobników jest właśnie jedzenie jajek). Odnosi się także do wyzwolenia z Egiptu, gdyż Egipcjanie nie jadali jajek ani niczego, co pochodziło od zwierząt. Izrael jest porównywany do jajka, które staje się twardsze im dłużej jest gotowane, tak Izrael im bardziej jest prześladowany przez narody, tym bardziej staje się zawzięty.
Fragmenty z Tory czytane na Pesach
- pierwszy dzień – Księga Wyjścia 12.21 – 51, Księga Liczb 26.16-25,- ostatni dzień – Księga Wyjścia 13.17 – 15.26, Księga Liczb 28.19-25
Fragment z Proroków
- pierwszy dzień – Jozue 3.5-7, 5.2 – 6.1, 6.27
Pieśń nad Pieśniami
